"Юм бvхэнд vнэ цэнэ буй. Хvн бvхэнд хувь тавилан гэж буй" гэсэн єгvvлбэрээр тєгсдєг зохиол хэзээ ч билээ уншсан санагдана. Хэн гэдэг зохиолчийн, ямар нэртэй зохиол байсныг таг мартжээ.
Гэхдээ тєгсгєлийнх нь энэ хоёр єгvvлбэр сэтгэлд vvрд vлдсэн нь гайхалтай. Vе vе сэтгэл vймрэхэд дээрх хоёр єгvvлбэрийг би єєртєє хэлдэг юм. Vнэндээ амьдралын бvх гvн ухаан энэ хоёрхон єгvvлбэрт багтсан байдаг санагдана. Гоо сайхны vнэтэй бараа худалдаж аваад эсвэл хэн нэгнээр авахуулаад дэлгvvрээс гарч яваа охид бvсгvйчvvлтэй бишгvй л тааралддаг. Хєл нь газар хvрэхгvй баярлах нь ч бий, юм vзэж нvд тайлсан тэр зэргийн юманд хєєрч догдлохооргvй болсон нь ч бий. Чухам тийм сэтгэл догдолдог vеэ єнгєрєєсєн нэгэн бvсгvй хурааж хуримтлуулсан хэдэн тєгрєгєєрєє нvvр цэвэрлэгч, тансаг vнэртэн, хємсєг сормууны будаг, хєл гарын тос авчихаад дэлгvvрээс гарлаа. Гоо сайхны дэлгvvрийн vvдний толинд єєрийгєє зэрвэс хараад миний энэ уруул дээрх том хар мэнгэ намайг даанч гутаах юм даа? Энэ мэнгийг авахуулж нэг санаа амрахсан гэж боджээ.
Энэ бvсгvйг хvний хорвоод тєрсєн тэр нэг єдєр бурхан номонд итгэлтэй, бишрэл шvтлэг ихтэй эмээ нь нутгийн номтой лам дээр очиж заяа тєєргийг нь vзvvлжээ. Шашин ном дэлгэр цагт хийдэд сууж байгаад бэрх цагийн эхэнд шар шувталж хар болсон ч уншлага номоо огт таслаагvй тэр хvн ёстой л шарсан мах андахгvй шар зурхайч байжээ. Охины тєрсєн єдрийн тєєрєг нь хэмжээлшгvй их буянтай, хаан язгууртны тогоо барих хувьтай, арвин буян нь насан багад бус насан залууд ирэх учиртай хэмээн айлджээ. Учиргvй баярласан эмээ нь дэгдэх нь холгvй явсаар гэртээ ирvvтээ сонин болгож мэргэн ламын vгийг учирлан хэлсэн боловч шашингvйн vзэлд бvрэн автсан коммунист аав ээж нь ер тоож vзсэнгvй.
Тэр єдрєєс хойш эмээ нь аврал буяныг нь vзэх юм шиг ганц зээ охиноо гараасаа салгалгvй єсгєжээ. Иш, миний муу бор охин царай муутай юм шvv дээ? Том болоод засрахгvй бол хаан язгууртан яаж тоох вэ дээ? Дээд хvрээний тэр ламыг ч хvмvvс дэгс хэлдэггvй гэдэгсэн дээ? хэмээн vе vе охиныхоо ирээдvйд зовнин элдвийг боддог байжээ.Эмээгээ бурхан болсны дараа охин ээж аав дээрээ ирж амьдарчээ. Нас барахынхаа ємнєхєн хєгшин эх нь охиныхоо ирээдvйн хувь тавилангийн тухай, залуу насанд нь ирэх их амны хишиг, буян заяаны тухай бvгдийг ярьжээ. Сvсэг бишрэл ихтэй эмээгийн дэргэд єссєн охин тэр бvхэнд нь итгээд хэдийгээр нэг эцэг эхийн боловч єєрєєс нь хєндий болсон нас бие тэрсхэн гурван эрэгтэй дvvгийнхээ элдвээр аашлахыг тоодоггvй байлаа. Тэвчих хэрэгтэй залуу нас юухан байхав. Хэдхэн жилийн дараа ирнэ. Тэр vед та нарыг би хэзээ ч уучлахгvй гэж дотроо шивнэнэ.
Хэн ч тvvнийг сургуулийн царайлаг хєєрхєн охидын тоонд оруулдаггvй байв, Харин ч "Мэнгэт хар" зэргээр хочлон шоолох нь их. Даруухан бор царайтай, намхан хамартай, нимгэн уруултай, уруул дээрээ учиргvй том хар мэнгэтэй, сурлагаар ч сайнгvй тvvнтэй хэн ч vерхсэнгvй. Ахлах ангид байхдаа хамт хєтлєлцєн яваа охид хєвгvvдийг хараад сэмхэн дотроо атаархдаг. Хааяахан царай зvс муутайдаа єєртєє гомдон орондоо уйлах боловч эмээгийнх нь хэлсэн сайхан vгс сэтгэлийг нь тайтгаруулах бєлгєє. Дунд сургуулиа тєгсєєд их сургуулийн нягтлан бодогчийн ангид аавынхаа танилаар хєєцєлдvvлэн байж оржээ. Оюутан байхдаа мєн л хэнтэй ч vерхсэнгvй. Хэн ч тvvнтэй vерхсэнгvй. Ганцаардмал бvсгvй гэр, сургууль, номын сан гурвын дунд дєрвєн жил алхжээ. Харин хичээлдээ их шамддаг байв. Сайн нягтлан хаана ч хоолтой гэж ээж
аав нь олонтоо зєвлєсєн тул одон оронч болох багын мєрєєдлєє орхижээ.
Vнэхээр сургууль тєгсєєд ажил мундсангvй. Мєнгє ч чамгvй олж єєрийнхєє царай зvсийг их тордох болжээ. Нvvр цайруулах, сэвх арилгах vйлчилгээтэй гоо сайхны бараанд хамаг мєнгєє vрнэ. Гэтэл уруул дээрх том хар мэнгэнээс нь сvvлийн vед vс ургах болсон нь тvvний уурыг бvр ч ихээр хvргэжээ. Дэлгvvрээс гараад шууд эмнэлэг зvглэлээ. Гоо сайхны мэс засал хийлгэх хvсэлтэй байгаагаа нvдэнд дулаахан залуухан эмчид их л ичингvйрэн байж хэлжээ. Залуу эмч инээмсэглэснээ тєлбєрєє тєлчихвєл маргааш ч хийхэд бэлэн гэв. Хадгаламжинд байсан хэдэн тєгрєгєє аваад эмнэлгийн дансанд шилжvvлчихэв. Саяхан танилцсан циркийн жvжигчин залуудаа ч хэлсэнгvй. Тэр залуу, бvсгvйн анхны хайр бєгєєд хааяа нэг ажил руу нь утасдаж шєнє болохоор болзож хамаг мєнгєєр нь бааранд найрлачихаад хэд хоног сураг алдардаг нэгэн.
Гэвч тvvний эмэгтэй хvнийх гэмээр шингэн цагаан царай, давхраатай том хар нvдийг нь харахгvй байж чадахааргvй болтлоо дурлажээ. Дээрээс нь байнга очиж ажил тєрєл, амьдралынхаа бvтэмжийг асуудаг зурхайч лам нь яах аргагvй заяаны чинь хань юм аа гэж хэлснээс хойш сэтгэлийнх нь уяа бvр алдарчээ. Тvvндээ таалагдахын тулд ямар ч vнээр хамаагvй гоо vзэсгэлэнтэй болохоор зориг шулуудав. Энэ том хар мэнгэнээс салсан єдєр миний амьдралын хамгийн аз жаргалтай єдєр байх болно хэмээн мэс засал хийлгэх єдрийн єглєє боджээ.
Єндєр шулуухан хамартай, шингэн цагаан царайтай, давхраатай том алаг нvдтэй, єтгєн урт сормуустай, тємбєгєр хєєрхєн уруултай тvvнийг хэн ч харсан дуу алдахаар сайхан болжээ. Уруул дээрх том хар мэнгэнээс нь сорви ч vлдсэнгvй. Бие галбираа засуулж, нvдэндээ єнгєт линз хийж том зузаан шилнээс салав.
Шинэ жилээр аав ээж нь гайхан сайхан хєєрхєн болсныг нь магтаад мэс засал хийлгэсэн мєнгєний дvнг сонсоод толгой сэгсрэв. Циркчин залуу сард нэг удаа утастдаг байснаа долоо хоногт хоёр удаа утастах болж бvр єєрийнхєє мєнгєєр гурван ч удаа vдийн хоол идvvлжээ. Бvсгvй єєртєє сэтгэл хангалуун байлаа. Эмээгийнх нь хэлсэн буян хишигтэй залуу нас одоо ирлээ хэмээн бодох болжээ. Хувь тавилангийн тэнгэр буян хишгийн хvрд эргvvлж суугаад єглєгийн элчийг дуудууллаа.
- Элч минь єнєєдєр нэг бvсгvй 26 нас хvрч байна. Оноосон хувь тавилан ёсоор тvvнд єнєєдєр буян хишгийг нь єгєх ёстой. Сайн ханьтай нь чи учруулаад амьдралынх нь зам мєрийг засчихаад хvрээд ир. Тэгээд аяндаа бvх юм бидний зохицуулснаар болох болно. Тэр бvсгvйг таних тэмдэг уруул дээрх том хар мэнгэ, мєн их нигvvлсэнгvй харцтай жижигхэн бор нvд, єєр чинь юу билээ. Аан, тийм уруул дээрх мэнгэн дээр нь vс ургасан байх ёстой.
Єглєгийн элч зорьсон газартаа нvд ирмэх зуур иржээ. Гэтэл онцгой тэмдэг бvхий бvсгvй байдаггvй. Бишгvй хайсан боловч олдсонгvй. Уг нь залуучуудын хєдєлгєєн vvссэний ойн хурал дээр тэр хоёрыг зэрэгцvvлж суулгаад ойртон танилцуулахаар хувь тавиланг зохицуулжээ. Арга барагдсан єглєгийн элч, хувь тавилангийн тэнгэрийн их хилэгнэлээсайж, нvдэнд дулаахан нэг бvсгvй сонголоо. Тэгэхээс єєр арга байсангvй. Учир нь энэ улсын ирээдvйн ерєнхийлєгч заяаны ханьтайгаа учрахад хэдхэн мєч дутуу байлаа. Харин энэ vед гоо vзэсгэлэнтэй болсон бvсгvй циркчин залуутайгаа хурал болж буй ордны хажуугаар сугадалцан єнгєрчээ. Бvсгvйн мэнгэ байсан газар чимчигнэх шиг болов.
Арай єнєє гайтай хар мэнгэ дахиад ургачихгvй байгаа гэж бvсгvй дотроо айсхийн бодсоор єнгєрєв.Бvх юм ингээд тєгсєв. Зvс сайхан болсон ч бvсгvйд эмээгийнх нь хэлсэн хувь тавилан нь ирсэнгvй. Нэг муу худалч зурхайч хєгшин ээжийг минь хуураа байлгvй гэж боджээ. Буян хишиг нь ч ундарсангvй. Циркчин залуутайгаа гэрлэсэн боловч удалгvй салжээ. Єєрєєсєє олон эгч баян авгайтай нєхцєєд нєхєр нь алга болов. Vеийнхээ бvсгvйчvvдээс дэндvv эрт єтєллєє. Байн байн нvvр нь загатнах болж, арьсных нь єнгє нь vхээд, vе мєчєєр нь тэсэхийн аргагvй хатгуулах болжээ. Ямар их vнээр гоо сайхан болсноо тэр ойлгосонгvй. Єнєєх зохиол "Юм бvхэнд vнэ цэнэ буй. Хvн бvхэнд хувь тавилан буй" гэж тєгсдєг билээ.
П.Батхуяг
Гэхдээ тєгсгєлийнх нь энэ хоёр єгvvлбэр сэтгэлд vvрд vлдсэн нь гайхалтай. Vе vе сэтгэл vймрэхэд дээрх хоёр єгvvлбэрийг би єєртєє хэлдэг юм. Vнэндээ амьдралын бvх гvн ухаан энэ хоёрхон єгvvлбэрт багтсан байдаг санагдана. Гоо сайхны vнэтэй бараа худалдаж аваад эсвэл хэн нэгнээр авахуулаад дэлгvvрээс гарч яваа охид бvсгvйчvvлтэй бишгvй л тааралддаг. Хєл нь газар хvрэхгvй баярлах нь ч бий, юм vзэж нvд тайлсан тэр зэргийн юманд хєєрч догдлохооргvй болсон нь ч бий. Чухам тийм сэтгэл догдолдог vеэ єнгєрєєсєн нэгэн бvсгvй хурааж хуримтлуулсан хэдэн тєгрєгєєрєє нvvр цэвэрлэгч, тансаг vнэртэн, хємсєг сормууны будаг, хєл гарын тос авчихаад дэлгvvрээс гарлаа. Гоо сайхны дэлгvvрийн vvдний толинд єєрийгєє зэрвэс хараад миний энэ уруул дээрх том хар мэнгэ намайг даанч гутаах юм даа? Энэ мэнгийг авахуулж нэг санаа амрахсан гэж боджээ.
Энэ бvсгvйг хvний хорвоод тєрсєн тэр нэг єдєр бурхан номонд итгэлтэй, бишрэл шvтлэг ихтэй эмээ нь нутгийн номтой лам дээр очиж заяа тєєргийг нь vзvvлжээ. Шашин ном дэлгэр цагт хийдэд сууж байгаад бэрх цагийн эхэнд шар шувталж хар болсон ч уншлага номоо огт таслаагvй тэр хvн ёстой л шарсан мах андахгvй шар зурхайч байжээ. Охины тєрсєн єдрийн тєєрєг нь хэмжээлшгvй их буянтай, хаан язгууртны тогоо барих хувьтай, арвин буян нь насан багад бус насан залууд ирэх учиртай хэмээн айлджээ. Учиргvй баярласан эмээ нь дэгдэх нь холгvй явсаар гэртээ ирvvтээ сонин болгож мэргэн ламын vгийг учирлан хэлсэн боловч шашингvйн vзэлд бvрэн автсан коммунист аав ээж нь ер тоож vзсэнгvй.
Тэр єдрєєс хойш эмээ нь аврал буяныг нь vзэх юм шиг ганц зээ охиноо гараасаа салгалгvй єсгєжээ. Иш, миний муу бор охин царай муутай юм шvv дээ? Том болоод засрахгvй бол хаан язгууртан яаж тоох вэ дээ? Дээд хvрээний тэр ламыг ч хvмvvс дэгс хэлдэггvй гэдэгсэн дээ? хэмээн vе vе охиныхоо ирээдvйд зовнин элдвийг боддог байжээ.Эмээгээ бурхан болсны дараа охин ээж аав дээрээ ирж амьдарчээ. Нас барахынхаа ємнєхєн хєгшин эх нь охиныхоо ирээдvйн хувь тавилангийн тухай, залуу насанд нь ирэх их амны хишиг, буян заяаны тухай бvгдийг ярьжээ. Сvсэг бишрэл ихтэй эмээгийн дэргэд єссєн охин тэр бvхэнд нь итгээд хэдийгээр нэг эцэг эхийн боловч єєрєєс нь хєндий болсон нас бие тэрсхэн гурван эрэгтэй дvvгийнхээ элдвээр аашлахыг тоодоггvй байлаа. Тэвчих хэрэгтэй залуу нас юухан байхав. Хэдхэн жилийн дараа ирнэ. Тэр vед та нарыг би хэзээ ч уучлахгvй гэж дотроо шивнэнэ.
Хэн ч тvvнийг сургуулийн царайлаг хєєрхєн охидын тоонд оруулдаггvй байв, Харин ч "Мэнгэт хар" зэргээр хочлон шоолох нь их. Даруухан бор царайтай, намхан хамартай, нимгэн уруултай, уруул дээрээ учиргvй том хар мэнгэтэй, сурлагаар ч сайнгvй тvvнтэй хэн ч vерхсэнгvй. Ахлах ангид байхдаа хамт хєтлєлцєн яваа охид хєвгvvдийг хараад сэмхэн дотроо атаархдаг. Хааяахан царай зvс муутайдаа єєртєє гомдон орондоо уйлах боловч эмээгийнх нь хэлсэн сайхан vгс сэтгэлийг нь тайтгаруулах бєлгєє. Дунд сургуулиа тєгсєєд их сургуулийн нягтлан бодогчийн ангид аавынхаа танилаар хєєцєлдvvлэн байж оржээ. Оюутан байхдаа мєн л хэнтэй ч vерхсэнгvй. Хэн ч тvvнтэй vерхсэнгvй. Ганцаардмал бvсгvй гэр, сургууль, номын сан гурвын дунд дєрвєн жил алхжээ. Харин хичээлдээ их шамддаг байв. Сайн нягтлан хаана ч хоолтой гэж ээж
аав нь олонтоо зєвлєсєн тул одон оронч болох багын мєрєєдлєє орхижээ.
Vнэхээр сургууль тєгсєєд ажил мундсангvй. Мєнгє ч чамгvй олж єєрийнхєє царай зvсийг их тордох болжээ. Нvvр цайруулах, сэвх арилгах vйлчилгээтэй гоо сайхны бараанд хамаг мєнгєє vрнэ. Гэтэл уруул дээрх том хар мэнгэнээс нь сvvлийн vед vс ургах болсон нь тvvний уурыг бvр ч ихээр хvргэжээ. Дэлгvvрээс гараад шууд эмнэлэг зvглэлээ. Гоо сайхны мэс засал хийлгэх хvсэлтэй байгаагаа нvдэнд дулаахан залуухан эмчид их л ичингvйрэн байж хэлжээ. Залуу эмч инээмсэглэснээ тєлбєрєє тєлчихвєл маргааш ч хийхэд бэлэн гэв. Хадгаламжинд байсан хэдэн тєгрєгєє аваад эмнэлгийн дансанд шилжvvлчихэв. Саяхан танилцсан циркийн жvжигчин залуудаа ч хэлсэнгvй. Тэр залуу, бvсгvйн анхны хайр бєгєєд хааяа нэг ажил руу нь утасдаж шєнє болохоор болзож хамаг мєнгєєр нь бааранд найрлачихаад хэд хоног сураг алдардаг нэгэн.
Гэвч тvvний эмэгтэй хvнийх гэмээр шингэн цагаан царай, давхраатай том хар нvдийг нь харахгvй байж чадахааргvй болтлоо дурлажээ. Дээрээс нь байнга очиж ажил тєрєл, амьдралынхаа бvтэмжийг асуудаг зурхайч лам нь яах аргагvй заяаны чинь хань юм аа гэж хэлснээс хойш сэтгэлийнх нь уяа бvр алдарчээ. Тvvндээ таалагдахын тулд ямар ч vнээр хамаагvй гоо vзэсгэлэнтэй болохоор зориг шулуудав. Энэ том хар мэнгэнээс салсан єдєр миний амьдралын хамгийн аз жаргалтай єдєр байх болно хэмээн мэс засал хийлгэх єдрийн єглєє боджээ.
Єндєр шулуухан хамартай, шингэн цагаан царайтай, давхраатай том алаг нvдтэй, єтгєн урт сормуустай, тємбєгєр хєєрхєн уруултай тvvнийг хэн ч харсан дуу алдахаар сайхан болжээ. Уруул дээрх том хар мэнгэнээс нь сорви ч vлдсэнгvй. Бие галбираа засуулж, нvдэндээ єнгєт линз хийж том зузаан шилнээс салав.
Шинэ жилээр аав ээж нь гайхан сайхан хєєрхєн болсныг нь магтаад мэс засал хийлгэсэн мєнгєний дvнг сонсоод толгой сэгсрэв. Циркчин залуу сард нэг удаа утастдаг байснаа долоо хоногт хоёр удаа утастах болж бvр єєрийнхєє мєнгєєр гурван ч удаа vдийн хоол идvvлжээ. Бvсгvй єєртєє сэтгэл хангалуун байлаа. Эмээгийнх нь хэлсэн буян хишигтэй залуу нас одоо ирлээ хэмээн бодох болжээ. Хувь тавилангийн тэнгэр буян хишгийн хvрд эргvvлж суугаад єглєгийн элчийг дуудууллаа.
- Элч минь єнєєдєр нэг бvсгvй 26 нас хvрч байна. Оноосон хувь тавилан ёсоор тvvнд єнєєдєр буян хишгийг нь єгєх ёстой. Сайн ханьтай нь чи учруулаад амьдралынх нь зам мєрийг засчихаад хvрээд ир. Тэгээд аяндаа бvх юм бидний зохицуулснаар болох болно. Тэр бvсгvйг таних тэмдэг уруул дээрх том хар мэнгэ, мєн их нигvvлсэнгvй харцтай жижигхэн бор нvд, єєр чинь юу билээ. Аан, тийм уруул дээрх мэнгэн дээр нь vс ургасан байх ёстой.
Єглєгийн элч зорьсон газартаа нvд ирмэх зуур иржээ. Гэтэл онцгой тэмдэг бvхий бvсгvй байдаггvй. Бишгvй хайсан боловч олдсонгvй. Уг нь залуучуудын хєдєлгєєн vvссэний ойн хурал дээр тэр хоёрыг зэрэгцvvлж суулгаад ойртон танилцуулахаар хувь тавиланг зохицуулжээ. Арга барагдсан єглєгийн элч, хувь тавилангийн тэнгэрийн их хилэгнэлээсайж, нvдэнд дулаахан нэг бvсгvй сонголоо. Тэгэхээс єєр арга байсангvй. Учир нь энэ улсын ирээдvйн ерєнхийлєгч заяаны ханьтайгаа учрахад хэдхэн мєч дутуу байлаа. Харин энэ vед гоо vзэсгэлэнтэй болсон бvсгvй циркчин залуутайгаа хурал болж буй ордны хажуугаар сугадалцан єнгєрчээ. Бvсгvйн мэнгэ байсан газар чимчигнэх шиг болов.
Арай єнєє гайтай хар мэнгэ дахиад ургачихгvй байгаа гэж бvсгvй дотроо айсхийн бодсоор єнгєрєв.Бvх юм ингээд тєгсєв. Зvс сайхан болсон ч бvсгvйд эмээгийнх нь хэлсэн хувь тавилан нь ирсэнгvй. Нэг муу худалч зурхайч хєгшин ээжийг минь хуураа байлгvй гэж боджээ. Буян хишиг нь ч ундарсангvй. Циркчин залуутайгаа гэрлэсэн боловч удалгvй салжээ. Єєрєєсєє олон эгч баян авгайтай нєхцєєд нєхєр нь алга болов. Vеийнхээ бvсгvйчvvдээс дэндvv эрт єтєллєє. Байн байн нvvр нь загатнах болж, арьсных нь єнгє нь vхээд, vе мєчєєр нь тэсэхийн аргагvй хатгуулах болжээ. Ямар их vнээр гоо сайхан болсноо тэр ойлгосонгvй. Єнєєх зохиол "Юм бvхэнд vнэ цэнэ буй. Хvн бvхэнд хувь тавилан буй" гэж тєгсдєг билээ.
П.Батхуяг
No comments:
Post a Comment