Агуу Ашока Хаан

Ашока (МЭӨ 304-232 он) МЭӨ 273-232 оны хооронд Энэтхэгийн ихэнх газар нутгийг захирч байсан Мауря Улсын эзэн хаан. Тэрээр Энэтхэгийн түүхэнд хамгийн агуу эзэн хаан, байлдан дагуулагчийн нэрээр мөнхрөн улдсэн бөгөөд түүний эзэн гүрэн баруун зүгт орчин үeийн Пакистан, Афганистан, Бангладеш, дорно зүгт Энэнтхэгийн Ассам муж, умар зүгт Тамил хуртэл өргөн уудам нутгыг захирч байв. Түүхнээ түүний нэрийг мөнхлөн улдээх болсон гол үйлс нь байлдан дагуулагч бус харин Буддын шашыг дэлгэруулэгч байсан явдал билээ. Калинга улсийг байлдан дагуулсныхаа дараа (МЭӨ 263 эсвэл МЭӨ 265он) тэрээр Вэдиk (Хиндуисм) шашныг хаяж Буддын шашинд оржээ. Үүнээс хойш тэрээр, Гаутама Буддагийн олон дурсгалуудыг бариж байгуулах ажлийг хийсэн бөгөөд түүний байгуулсан нийслэл "Арслан хот"-ын туурьнаас олдсон баганын орой дээр байрлах 4 арслангийн баримал нь одоогийн Бүгд Найрамдах Энэтхэг Улсын төрийн сүлд болжээ.

Буддын шашинд орхоосоо өмнө тэрээр эзлэн түрэмгийлэгч даралгуйлагч байсан бол Буддын шашинд орсоноор хүн төрлөхтөний түүхэнд анх удаа сайн санааны аян, буяний уйлсэд хандив өргөх, зохион байгуулах ажлыг (philanthropic) санаачилсан хүн гэж тэмдэглэх гавъяаг байгуулжээ. Ашока нь Буддын шашны ашима буюу дуугуй байх, хайрлах, унэнч байх, нигуулсэнгүй байх, цагаан хоолтон байх гэсэн 5 үндсэн зарчимын гол агуулгыг тодорхойлогч төдийгүй баримтлагч.
Хожуу Харрапа (МЭӨ 1800) үээс уламжлагдан ирsen Дхармацакра буюу бидний нэрлэж заншсанаар Зогсолтгүй эргэх хүрд нь Буддын шашны хамгийн эртний бэлэгдэл бөгөөд Ашока хааний ачаар орчин үеийн Буддын шашний гол бэлэг тэмдэг болжээ.

Түүний Буддын шашинд хэрхэн орсон тухай домогт өгүүлсэнээр дайн дууссаний дараа Ашока хаан өөрийхөө эзэлсэн хотруу ороод үнс болон шатсан байшин, хотын гудмажаар хөглөрөх цогцоснууд, хагацал гуниг, уй гашуудалыг хараад Би юу хийчих нь энэ вэ? Энэ ялалт мөн гэж үү? тэгвэл ялагдал гэж юү вэ? Энэ бол ялалт эсвэл ялагдал! Энэ бол шудрага бас шудрага бус явдал! Хүүхэд эмэгтэйчүүдийг алах нь баатарлаг гавьяа мөн гэж үү? Би эзэнт гүрэн байгуулахын төлөө эсвэл нураан сүйтгэийн тулд дайтсан гэж үү? Хүмүүс эр нөхрөө, эцэгээ, үр хүүхдээ, төрж амжаагүй үрсээ алдаж байна. Энэ балгас, үхдэлүүд юу вэ? Энэ бүхэн ялатийн бэлэгдэл гэж үү? Энэ араатан, хэрээ, бургэдүүд үхэл эсвэл чөтгөрийн элчнар уу? Би юу хийчих нь энэ вэ? Би юу хийчих нь энэ вэ хэмээн харуусан хэлсэн гэдэг. Ашока хаан МЭӨ 260 онд Вибхажявада Буддыб шашныг (Буддын шашны эртний урсгалуудын нэг) төрийн шашин хэмээн зарласанаар түүхэнд анх Буддын шашинт төрийн бодлогыг баримталж эхэлсэн түүхтэй.
Ашока Хаанийг Нирваан дүрийг олсоноос шойш түүний байгуулсан эзэнт гүрэн 5 жилээс хэтрэлгүй бутран унасанч үр хүүхдүүд нь Ази даяар Буддын шашнийг дэлгэрүүлэх үйлсийг нь үргэлжлуулсэн түүхтэй.

2001 онд Болливоод-н нэрт найруулагч Сантош Сиван Ашока хааны
тухай "Ашока"хэмээх түүхэн уран сайхны киног бүтээжээ.
(Буддын Гүн Ухааныг баримталдаг учраас оюутан байхдаа
хийж байсан семинараа сийрүүлж оруулав) 
Лхагва